بنفشه آفريقايي يكي از زيباترين و محبوب ترين گياهان آپارتماني است كه در سراسر دنيا طرفداران و پرورش دهندگان حرفه اي و آماتور بسياري سرگرم توليد, تكثير و عرضه گونه هاي جديد آن مي باشند. بدون شك هر شخص علاقه مند به نگهداري و پرورش گياهان آپارتماني مايل به داشتن چند بوته زيبا از اين گل در مجموعه خود مي باشد و به همين دليل در اين مقال به گردآوري و عرضه اطلاعات مفيد مربوط به بنفشه آفريقايي پرداخته ايم. به اميد آنكه اين درگاه به محلي براي مراجعه و تبادل اطلاعات مفيد بين طرفداران اين گل زيبا قرار گيرد.

تيره و نژاد

بنفشه آفريقايي “African violet” از راسته نعناسانان (Lamiales) و تیرهٔ جسنريان (Gesneriaceae) است که بومی تانزانيا و مناطق هم جوار جنوب شرقی كنيا در آفريقا مي باشد كه به دليل شباهت ظاهري با گل بنفشه معمولي به نام بنفشه آفريقايي معرف شده است. بنفشه آفريقايي گياهي گلدار و چند ساله مي باشد كه به دليل وابسته نبودن به طول روز و شب در تمام طول سال قادر به گل دهي مي باشد و يكي از دلايل اصلي طرفداران بيشمار آن همين نكته اساسي مي باشد. انواع اصلي و خالص اين گياه به رنگهاي آبي, بنفش, قرمز, سفيد و … مي باشند كه جلوه اصيلي از اين گياه را نمايش مي دهند. هرچند كه امروزه تنوع فوق العاده اي از تركيب رنگها و برگهاي اين گياه توليد و عرضه شده است و همچنان ادامه دارد.

ابعاد و اندازه هاي انواع بنفشه هاي آفريقايي

گياه بنفشه آفريقايي از نظر سايز و اندازه به چند گروه تقسيم مي شود. بطور كلي ارتفاع اين گياه مي تواند به 20 سانتيمتر نيز برسد ولي گونه هاي كوچكتري نيز وجود دارند كه در ايران به انواع مينياتوري معروف شده اند.  بر اساس اندازه سايه سار اين گياه به گروه هاي زير تقسيم مي شود.

• اندازه ميكرو (Micro) كوچكتر از 7.5 سانتيمتر
• اندازه ميكرو بزرگ (Super-mini)بين 7.5 تا 10 سانتيمتر
• اندازه كوچگ (Mini)بين 10 تا 15 سانتيمتر
• اندازه متوسط (Semi-mini)بين 15 تا 25 سانتيمتر
• اندازه استاندارد (Standard)بين “15 تا 25” و “30 تا 37.5” سانتيمتر
• اندازه بزرگ (Large/Giant)بالاتر از 37.5 سانتيمتر

دما

بنفشه آفريقايي به تغييرات شديد دما بسيار حساس است و چنانچه در معرض اين تغييرات قرار گيرد دچار ايستايي در رشد, توقف گل دهي و تغيير در حالت برگها خواهد شد. بطور كلي دماي مطلوب براي رشد اين گياه بين 20 تا 26 درجه سانتيگراد مي باشد.

نور

نور مناسب براي بنفشه نور غير مستقيم آفتاب پشت پنجره جنوبي با رعايت فاصله حداقل 30 سانتيمتر از پنجره مي باشد. البته امروزه با دسترسي به لامپهاي كم مصرف با نورهاي سفيد, زرد و آبي مي توان محيطي مناسب براي پرورش اين گياه زيبا در گوشه اي از منزل فراهم ساخت.

رطوبت

رطوبت مناسب براي بنفشه آفريقايي بين 60 تا 70 درصد مي باشد كه معمولا داخل آپارتمانها و محيطهاي كاري اين ميزان رطوبت موجود مي باشد ولي در شرايطي كه لازم باشد رطوبت افزايش يابد مي توان ظروفي را با پرليت خيسانده شده در ميان بوته هاي گياه قرار داد تا رطوبت كافي ايجاد گردد.

خاك مناسب

بطور كلي اين گياه به خاك اسيدي نياز دارد ولي خاك مطلوب براي تكثير, رشد و گل دهي بنفشه آفريقايي داراي ميزان اسيديته متفاوت مي باشد و بر اساس مواد مغذي افزوده شده به خاك در هر دوره گياه بايد انتخاب شده و بكار گرفته شود. ميزان اسيديته از 4.5 تا 6.5 مناسب مي باشد. براي آماده سازي خاك گلدان بنفشه بايد خاك پيت ماس با درجه اسيدي مناسب را با پرليت دانه ريز بطورمساوي مخلوط نمود تا از نگهداري رطوبت مورد نياز در داخل گلدان اطمينان حاصل نمود. خاگ گلدان بايد هر سال تعويض شود تا گياه بهترين بازدهي را داشته باشد.

كود دهي

براي گل دهي بهتر بايد هر دو هفته يكبار از كود مناسب محلول در آب هنگام آبياري بوته ها استفاده نمود. بايد توجه داشت كه كودهاي موجود در بازار داراي تركيبات مختلف مي باشد كه ميزان مصرف آن بر اساس دستورالعمل هاي پيوست آنها بايد استفاده شود. بهتر است از يك نوع كود شناخته شده استفاده شود و از تغيير نام و نشانها اجتناب كرد.

گلدان مناسب

بهتر است از گلدان پلاستيكي براي پرورش بنفشه آفريقايي استفاده شود تا از تغيير شديد دما و رطوبت و ايجاد شوك به ريشه گياه اجتناب گردد. سايز مناسب گلدان بر اساس جنس بوته و حداكثر ميزان رشد آن انتخاب مي گردد. بطور كلي براي بوته هاي نورس بايد از گلدانهاي كوچك تا سايز 6 سانتيمتر استفاده نمود و بر حسب ميزان رشد سايه سار آن با نسبت يك به سه به تعويض گلدان اقدام نمود. بهتر است كه پايه گلدان زياد كوچك نباشد تا از واژگون شدن گلدان پس از رشد برگها جلوگيري شود. منافذ و سوراخهاي گلدان بايدحتما كنترل شود تا از ميزان جذب كافي آب و گردش هوا اطمينان حاصل گردد. زير گلدانهاي همراه گلدانها معمولا مناسب استفاده براي بنفشه نمي باشند و بايد حداقل 2 سايز بزرگتر از سايز گلدان انتخاب گردد. هرچه گلدان كوچكتر اتخاب شود زمان گل دهي بوته سريعتر شده و انتظار شما كوتاه تر خواهد شد.

آبياری

بر اساس ميزان تابش نور, دما و رطوبت نسبي هواي منزل دفعات آبياري متفات مي باشد ولي بطور معمول در تابستان هفته اي دوبار و در زمستان هر چهار يا پنج روز يكبار خواهد بود. بايد مراقب بود كه هنگام آبياري برگهاي گياه خيس نشود تا از ايجاد لكه هاي قهوه اي و يا انتشار قارچ جلوگيري شود. آبياري از طريق زير گلدانها انجام مي شود و يك ساعت پس از آبياري بايد آب مازاد باقيمانده در زير گلدانها تخليه شود. اين كار باعث تسهيل گردش هوا در مجاورت ريشه گياه خواهد شد.

برخي از گلدانها (اغلب بوته هاي كوچك و مينياتوري) از طريق فتيله هايي كه در مخزنهاي آب زير گلدان فرو برده شده اند آبياري مي شوند كه براي طولاني شدن زمان آبياري مناسب مي باشد ولي تعادل گياه را از نظر ايستايي كم مي كند و احتمال واژگوني گلدان بيشتر مي شود.

نحوه تكثير

روش اصلي تكثير بنفشه آفريقايي قلمه برگهاي آن مي باشد به اين صورت كه از برگهاي جوان و سبز مياني بوته انتخاب شده و پس از جداسازي دو سانت از ساقه برگ را در خاك پيت فرو برده و از زير گلدن آبياري مي نماييم. چناچه روي گلدان استكاني با پلاستيك پوشش داده شود در يكنواختي هوا موثر بوده و جوانه زني تسريع مي گردد. بايد در نظر داشت كه از قلمه ساقه انتهايي بوته هاي پير نيز مي توان براي تكثير گلدانهاي جديد استفاده نمود كه به اين كار اصطلاحا جوانسازي بوته گفته مي شود.

تكثير از طريق بذر بيشتر در مواردي استفاده مي شود كه از طريق هيبريدايز كردن بذرها اقدام به توليد واريته هاي جديد مي نمايند. پس از بارور سازي بذرها انها را در خاك پيت كشت نموده و پس از رشد واريته جديد انتخاب و عرضه مي شود.

شرايط تعويض گلدان

تعويض گلدان بوته هاي بالغ معمولا بر اساس نسبت اندازه سايه سار بوته به سايز دهانه گلدان انجام مي شود به اين صورت كه نمي گذارند اين نسبت از سه برابر فراتر رود. زيرا علاوه بر نياز ريشه گياه به فضاي بيشتر باعث حفظ تعادل كلي گلدان و جلوگيري از واژگون شدن آن مي گردد. به ياد داشته باشيد كه گلدان جديد فقط يك سايز بزرگتر انتخاب گردد.

جوان سازي بوته

بعضي از بوته هاي بنفشه هنگام رشد از تقارن خارج شده و زيبايي اوليه را از دست مي دهند و گلدانها قادر به حفظ تعادل ناشي از رشد نا متقارن آنها را نخواهند داشت و گلدان به اصطلاح كله مي كند. اين گلدانها و همچنين گياهان پيري كه ميزان گل دهي آنها كاهش يافته نياز به جوانسازي بوته دارند . براي جوانسازي اين گلها معمولا بركها پير حذف شده و قسمت اصلي ساقه كه منتهي به جوانه بالايي است به طول 4 الي 7 سانتيمتر جدا شده و فسمت انتهايي آن مانند قلم مداد تراش داده مي شود. اين ساقه كه داراي چند برگ جوان مي باشد در خاك مناسب بنفشه قلمه زده مي شود.

بيماري هاي شايع

بیماری قارچی سفیدک پودری (Powdery Mildew)

سفیدک پودری ، نوعی بیماری قارچی است. این بیماری با ایجاد یک لایه سفید رنگ روی برگ ها، ساقه گیاه و حتی پشت غنچه ها و گل ها كه شباهت زيادي به پودر آرد سفید دارد ظاهر مي گردد. چنانچه اين بيماري در مراحل ابتدایی باشد مي توان با استفاده از صابون مخصوص شستشوي برگ ها این مشکل را برطرف كرد. در صورت گسترش اين بيماري مي توان از قارچ کش مخصوص بنفشه آفریقایی استفاده نمود. با دو بار سم پاشی به وسیله قارچ کش، سفیدک پودری کاملاً از بین خواهد رفت. دليل عمده بروز اين بيماري عدم گردش هوا در بين بوته هاي بنفشه آفريقايي مي باشد. بهتر است كه هنگام چيدمان گلدانهاي بنفشه و بطور كلي انتخاب محل نگهداري به تسهيل جريان هوا توجه داشته باشيد. همچنين در فصول سرد سال كه اختلاف بین دمای روز و شب زياد مي شود  نسبت به يكنواخت سازي دما در طول شبانه روز توجه لازم را مبذول نمائيد.

بیماری کنه سیکلمه  (cyclamen mites)

اين بيماري جزو آفت های خطرناک بنفشه آفریقایی به شمار می رود و پرورش دهندگان نسبت به جلوگيري از شوع آن در محيط هاي خود نهايت تلاش را انجام مي دهند. کنه سیکلمه با چشم قابل مشاهده نیست ولی به واسطه عوارضی كه از خود برجا می گذارد می توان به آن پی برد. این آفت از شیره ساقه گیاه و برگ های جوان تغذیه می کند و به همین دلیل ابتدا مرکز گیاه را درگیر می کند و در مراحل بعدی به برگ  های بیرونی تر گیاه انتقال پیدا می کند.بنفشه های آفریقایی که درگیر این آفت می شوند، غالباً از شکل زیبا و ظاهر سرحال خود خارج می شوند و علائمی چون فشردگی مرکز بوته، ترد شدن برگ های مرکزی و توقف رشد در گیاه بروز پيدا مي كند. براي پیشگیری از شيوع این آفت از انتقال بوته هاي جديد به محل بوته هاي خود اجتناب نمائيد و حتما حداقل براي2 ماه بوته هاي جديد را در قرنطينه نگه داريد. از خاك ضدعفوني شده براي تعويض گلدانها استفاده كنيد و هنگام حضور در محل نگهداري از بنفشه هايتان حتما اطمينان يابيد كه دستها و لباستان پاكيزه باشد. در صورت بروز اين بيماري مي توان از سموم مخصوص دفع اين آفت استفاده نمود.

پوسیدگی طوقه گیاه

پوسیدگی مرکز بنفشه آفریقایی بصورت قهوه اي شدن مركز گل ظاهر مي شود و از دلايل آن مي توان به آبياري بيش از حد, خاك سنگين گلدان, خيس شدن مركز گياه هنگام آبياري و بزگ بودن سایز گلدان در مقایسه با سایز گیاه باشد. اين بيماري مي تواند به از بين رفتن گیاه منجر شود.

تریپس (Thrips)

یکی از آفت هایی که بنفشه آفریقایی به آن دچار می گردد، تریپس است. تریپس حشره ای بسیار ریز است که با چشم قابل مشاهده نیست. این حشره داخل گل های بنفشه آفریقایی تخم ریزی می کند و از گرده گل ها تغذیه می کند. تریپس بالغ، به راحتی پرواز کرده و از گلی به گل دیگر می رود. اگرچه وجود این آفت در گیاه به اندازه کنه سیکلمه آسیب زننده و خطرناک نیست، اما به هر حال باعث کوتاه شدن عمر گل های گیاه و از بین رفتن سریع گل های بنفشه آفریقایی خواهد شد. اگر بنفشه آفریقایی به تریپس دچار شده باشد، معمولاً گرده زرد رنگ روی گلبرگ های گیاه مشاهده می شود. این گرده های زرد رنگ در حقیقت، گرده گل بنفشه آفریقایی هستند. از آنجا که تریپس در مرکز گل تخم ریزی می کند، به محض بیرون آمدن حشرات از تخم ها، کیسه گرده گیاه، پاره شده و گرده های زرد رنگ روی گل برگها ریخته می شوند. گرده ها روی گلبرگ های با رنگ تیره، راحت تر قابل مشاهده هستند و معمولاً تشخیص گرده روی گلبرگ های دارای رنگ سفید یا رنگ های روشن مشکل تر است. اگر شک دارید که بنفشه آفریقایی شما به تریپس مبتلا شده است یا خیر، میتوانید به آرامی به مرکز گل گیاه (کیسه زرد رنگ) ضربه بزنید، در صورتی که کیاه شما به تریپس مبتلا شده باشد، حشرات ریز کرم رنگ به سرعت از کیسه گرده خارج شده و روی گلبرگ های گل شروع به حرکت می کنند. براي مقابله با اين بيماري بايد علاوه بر پيشگيري نكات زير را رعايت نمائيد.

– حتماً بنفشه آفریقایی را از مکان های معتبر تهیه فرمایید.

– بنفشه های آفریقایی که جدید خریداری می کنید قرنطینه کنید و تا مدت دو ماه از سایر بنفشه هایتان دور نگه دارید.

– در فصل بهار و اوایل تابستان كه زمان تکثیر و تخم ریزی این حشره در طبیعت است، توصیه می شود بعد از ورود به منزل، ابتدا دست هایتان را به دقت با آب و صابون بشویید و لباسهایتان را تعویض کنید و سپس سراغ بنفشه هایتان بروید. زیرا تریپس می تواند به آسانی توسط لباس ها و دست هایتان به گیاهانتان منتقل گردد. براي مقابله با اين بيماري توجه به نكات زير ضروري مي باشد.

– گل ها و غنچه هایی را که روی بنفشه آفریقایی شما روییده اند جدا کرده و دور بیندازید.

–  از آنجا که تریپس علاوه بر مرکز گیاه، در داخل خاک تخم ریزی کرده و تکثیر می شود توصیه می شود که گیاهانتان را با سم مخصوص حشره بنفشه آفریقایی سمپاشی نمایید. با اینکار فرصت رشد و تکثیر مجدد به این آفت داده نخواهد شد.

مگس سیاه

اگر تا بحال در منزل یا محل کار تجربه نگهداری از چند گیاه آپارتمانی را داشته اید، به احتمال بسیار زیاد با حشرات سیاه رنگ و ریز که نسبتاً به سرعت در اطراف گلدان ها پرواز می کنند مواجه شده اید. این مگس های ریز و سیاه رنگ در خاک گلدان ها تخم ریزی می کنند، از بقایای گیاهی پوسیده در خاک تغذیه می کنند و به سرعت تکثیر می شوند. البته این مگس های سیاه رنگ برای گیاهان شما، از جمله بنفشه آفریقایی مضر نیستند و به آن آسیب نمی زنند، اما در کل این حشره برای خود شما ناخوشایند و مزاحم است، به ویژه آنکه معمولاً بقایای مرده این مگس ها اطراف گلدان ها می ریزد و منظره نازیبایی ایجاد می کند. از مهم ترین دلایلی که باعث ایجاد این حشرات می شوند می توان به استفاده از خاک های نامرغوب و آلوده برای گیاه و همچنین آبیاری زیاد گیاه اشاره نمود. براي جلوگيري از بروز اين بيماري بايد از خاک های مطمئن و با کیفیت استفاده نمایید و از آبیاری بیش از حد گیاهانتان پرهیز نمایید. همچنين همزمان از چسب های جذب کننده حشرات استفاده کنید. از آنجا که تخم ریزی این حشرات در نزدیکی سطح خاک انجام می شود و به شدت نسبت به خشکی حساس است، با کاهش آبیاری و خشکی سطح خاک، درصد زیادی از این مگس ها از بین خواهند رفت. ولی برای درمان قطعی و اثربخشی در زمان کوتاه تر می توانید از سم حشره استفاده نمایید.

در ادامه برخي از سئوالات متداول براي نگهداري بنفشه آفريقايي در منزل را مرور مي نمائيم.

• گلهای بنفشه آفریقایی ریز و متفرق هستند:گلهای پژمرده را حذف و گیاه را کود دهی کنید.
• لکه‌های قهوه‌ای روی برگهای بنفشه آفریقایی مشاهده می‌شوند:غبار پاشی در آفتاب و یا آبیاری از بالا عامل آن است.
• گیاه بنفشه آفریقایی سالم ولی بطور ناگهانی زرد شده است:گاز آشپزخانه و یا گاز نفت و هوای کثیف عامل آن است. گیاه را به هوای مملو از اکسیژن انتقال دهید.
• برگهای بنفشه آفریقایی پیچیده، خشک و خم شده‌اند:هوا گرم و خشک و احتیاج به آبیاری دارد.
• برگهای بنفشه آفریقایی پژمرده و خم می‌شوند:هوا سرد است. گیاه را به محل گرمتری منتقل کنید.
• تمام شرایط برای بنفشه آفریقایی  مساعد ولی گیاه گل نمی‌دهد:گیاه را کود دهی نمایید.
• گلهای بنفشه آفریقایی شفاف و کمرنگ شده‌اند:عامل آن غبار پاشی است.
• گلها و برگهای گیاه بنفشه آفریقایی  می‌پوسند:آبیاری بیش از اندازه است. در تمام طول سال هفته‌ای دوبار آبیاری کافی است.
• برگهای جدید ریز و تعداد آنها زیاد است:احتیاج به تعویض گلدان دارد. گلدان بنفشه آفریقایی  را با یک گلدان بزرگتر تعویض کنید.
• گیاه بنفشه آفریقایی سالم است اما گل نمی‌دهد:گلدانها خیلی بزرگ انتخاب شده است تا دو سال آینده گلدانها را تعویض نکنید.
• برگهای بنفشه آفریقایی رنگ پریده هستند:یا نور زیاد است یا احتیاج به کود دهی دارد. گیاه را به محلی با نور غیر مستقیم منتقل کنید.
• برگهای بنفشه آفریقایی سیاه می‌شوند:عامل آن استفاده از مواد براق کننده شیمیایی است. برای تمییز نمودن برگها از برس نرم مخصوص استفاده نمایید.